Najmniejsza parafia archidiecezji krakowskiej mieści na swoim terenie bazylikę archikatedralną św. Stanisława i św. Wacława. Parafia została utworzona w 1000 roku, natomiast pierwszy kościół katedralny ma Wawelu został zbudowany zapewne niedługo po tym czasie. Nasz obecny stan wiedzy jest niewystarczający, aby określić dokładną datę. Wiadomo natomiast o kolejnej, romańskiej katedrze z przełomu XI i XII wieku, którą konsekrowano w 1142 roku.
Krakowska Katedra była centrum czci kanonizowanego w 1253 roku biskupa krakowskiego św. Stanisława, zamordowanego przez króla Bolesława Śmiałego w 1079 roku. Kult świętego połączony był z koncepcją zjednoczenia rozbitego na dzielnice Królestwa Polskiego, dlatego też lokalizacja ta stała się odtąd miejscem koronacji władców Polski, a pierwsza z nich odbyła się w 1320 roku i dotyczyła Władysława Łokietka.
W latach 1320-1346 rozpoczęto pierwszy etap budowy nowej katedry (prezbiterium z obejściem), a w latach 1346-1364 kolejny (korpus nawowy). Dotychczasowa świątynia nie odpowiadała godności głównego kościoła diecezji krakowskiej, a przy tym została nadwyrężona przez czas i pożar w 1305 roku. Konsekracji nowej świątyni dokonano 28 marca 1364 roku.
Zaczęły powstawać pierwsze kaplice przy zewnętrznych murach. Proces ten trwał przez XIV i XV wiek. Znaczące zmiany nastąpiły wiek później. Początki renesansu to działalność włoskiego rzeźbiarza Franciszka Florentczyka. Jednak największym przełomem było wzniesienie kaplicy Zygmuntowskiej, z polecenia króla Zygmunta I Starego. Kaplica ta stała się punktem odniesienia dla kolejnych budowli tego typu.
W XVII wieku wprowadzono nowe ołtarze, nagrobki, stalle i obrazy. Mogło się to odbyć dzięki hojnym fundacjom królów, biskupów i magnatów. Najbardziej charakterystycznym materiałem stał się czarny marmur z Dębnika i różowy z Paczółtowic.
Kolejne zmiany – późnobarokowe – miały miejsce w XVIII wieku, kiedy to ujednolicono i uporządkowano zasady kompozycyjne wnętrza, tworząc wyraźnie symetryczne układy. W wyniku tych prac zredukowano ilość ołtarzy bocznych.
Wkrótce nastał okres stagnacji pod względem uposażania katedry, bowiem utrata niepodległości przez Polskę sprawiła, że zabrakło fundacji królewskich i biskupich. Okrojone majątki kapitulne nie pozwalały na utrzymanie kościoła na odpowiednim poziomie. Wkrótce pochowano w jej podziemiach bohaterów narodowych – Tadeusza Kościuszkę, Józefa Poniatowskiego, cyz Adama Mickiewicza, przez co miejsce to zaczęto nazywać polskim Panteonem.
Obecny swój wygląd Katedra zawdzięcza restauracji dokonanej w latach 1895-1910 przez Sławomira Odrzywolskiego i Zygmunta Hendla. Przeprowadzono wtenczas gruntowną konserwację budowli i jej wyposażenia.
Wawelska Katedra jest od lat miejscem kultu św. Stanisława, nieodłącznie związanego z ideą zjednoczonego Państwa Polskiego, a ukoronowaniem całej diecezji, jak i jej głównego kościoła jest wybór ówczesnego gospodarza tego miejsca – kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową.
Krakowska Katedra była centrum czci kanonizowanego w 1253 roku biskupa krakowskiego św. Stanisława, zamordowanego przez króla Bolesława Śmiałego w 1079 roku. Kult świętego połączony był z koncepcją zjednoczenia rozbitego na dzielnice Królestwa Polskiego, dlatego też lokalizacja ta stała się odtąd miejscem koronacji władców Polski, a pierwsza z nich odbyła się w 1320 roku i dotyczyła Władysława Łokietka.
W latach 1320-1346 rozpoczęto pierwszy etap budowy nowej katedry (prezbiterium z obejściem), a w latach 1346-1364 kolejny (korpus nawowy). Dotychczasowa świątynia nie odpowiadała godności głównego kościoła diecezji krakowskiej, a przy tym została nadwyrężona przez czas i pożar w 1305 roku. Konsekracji nowej świątyni dokonano 28 marca 1364 roku.
Zaczęły powstawać pierwsze kaplice przy zewnętrznych murach. Proces ten trwał przez XIV i XV wiek. Znaczące zmiany nastąpiły wiek później. Początki renesansu to działalność włoskiego rzeźbiarza Franciszka Florentczyka. Jednak największym przełomem było wzniesienie kaplicy Zygmuntowskiej, z polecenia króla Zygmunta I Starego. Kaplica ta stała się punktem odniesienia dla kolejnych budowli tego typu.
W XVII wieku wprowadzono nowe ołtarze, nagrobki, stalle i obrazy. Mogło się to odbyć dzięki hojnym fundacjom królów, biskupów i magnatów. Najbardziej charakterystycznym materiałem stał się czarny marmur z Dębnika i różowy z Paczółtowic.
Kolejne zmiany – późnobarokowe – miały miejsce w XVIII wieku, kiedy to ujednolicono i uporządkowano zasady kompozycyjne wnętrza, tworząc wyraźnie symetryczne układy. W wyniku tych prac zredukowano ilość ołtarzy bocznych.
Wkrótce nastał okres stagnacji pod względem uposażania katedry, bowiem utrata niepodległości przez Polskę sprawiła, że zabrakło fundacji królewskich i biskupich. Okrojone majątki kapitulne nie pozwalały na utrzymanie kościoła na odpowiednim poziomie. Wkrótce pochowano w jej podziemiach bohaterów narodowych – Tadeusza Kościuszkę, Józefa Poniatowskiego, cyz Adama Mickiewicza, przez co miejsce to zaczęto nazywać polskim Panteonem.
Obecny swój wygląd Katedra zawdzięcza restauracji dokonanej w latach 1895-1910 przez Sławomira Odrzywolskiego i Zygmunta Hendla. Przeprowadzono wtenczas gruntowną konserwację budowli i jej wyposażenia.
Wawelska Katedra jest od lat miejscem kultu św. Stanisława, nieodłącznie związanego z ideą zjednoczonego Państwa Polskiego, a ukoronowaniem całej diecezji, jak i jej głównego kościoła jest wybór ówczesnego gospodarza tego miejsca – kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową.